Pochodzenie nazwy dzielnicy "Załęże"

Nazwa Załęże pochodzi od obszaru "za łęgiem" położonego na wysokości Dębu na południowym brzegu Rawy. Nazwy Załęża od średniowiecza brzmiały następująco: Zalanze, Zaluzie, Zaluze, Zaloze, Zalęzie, Zalenze.

Pierwsze wzmianki i dzieje do końca XVIII w. 

Załęże zostało założone jako wieś w XIII wieku. Najstarsza informacja na temat Załęża pochodzi z dokumentu księcia opawsko-raciborskiego Mikołaja z 15 grudnia 1360 r. potwierdzające Ottonowi Pileckiemu własność wsi Jażwice, Załęże, Bogucice i miasta
Mysłowice. Pod względem prawnym Załęże należało wówczas do księstwa raciborskiego, a później do połowy XVi w. do pszczyńskiego "Państwa Stanowego". Od 1360 r. Załęże było własnością prywatną. W 1360 r. posiadał ją Otton z Pilczy. Jak podają źródła, w końcu XVIII wieś zamieszkiwało 22 kmieci, 19 zagrodników i 4 chałupników.

W latach 1598-1712 stanowiła wolne sołectwo. Od 1718r. grunta sołectwa włączono do obszaru dworskiego i załęska gmina była zależna do połowy XIX od właściciela miejscowości.

W XVIII wieku na terenie wsi, a głównie w jej kolonii, czyli w Obrokach, istniał folwarkXIX wieku, w XIV wieku we wsi uruchamiano liczne kuźnice żelaza oraz młyn wodny, czynny do lat sześćdziesiątych XIX wieku.

W 1783 roku Załęże liczy już 189 mieszkańców, a w  1783 roku powstaje na terenie Załęża pierwsza kopalnia węgla kamiennego - Charlotte.

XIX wiek

W XIX wieku właścicielami Załęża byli Loebel Freund , Karol Neumann i Ernest Georges de La tour - potomek hugenoty, a następnie Spółka "Spadkobierców Gieschego", która miała centralną administrację w dzielnicy od 1887 roku.

W roku 1841 uruchomiono terenie Załęża niewielką kopalnię "Victor", która od 1853 należała do Gustawa Kramsty. Pięć lat później połączono ją z kopalnią "Charlotte" w jedną kopalnię "Victor", która w 1899 weszła w skład współczesnej kopalni "Wujek" (dawniej "Oheim"). W 1840 roku w Załężu powstała znacznie większa kopalnia: "Kleofas". Na Załężu rozwijał się też przemysł cynkowy. Gustaw Kramsta uruchomił w roku 1840 hutę cynku "Victor". Powstaje też huta cynku "Johanna" otworzona przez Karola Godulę wraz z Loeblem Freundem. W 1867 roku D. Czwiklitzer uruchamia pierwszą na terenie Górnego Śląska fabrykę mydła (obecnie to jest "Pollena-Savona" przy ul. Pośpiecha)

W drugiej połowie XIX wieku dla pracowników kopalni "Kleofas' zbudowano w rejonie dzisiejszych ulic Bocheńskiego i Wiśniowej kolonię robotniczą. Mimo typowo przemysłowego charakteru wsi rolnictwo rozwijało się głównie na terenach dworu, a Załęże stawało się osadą robotniczą.

Pierwsza szkoła w Załężu powstała w 1827 roku w wynajętej chacie. W 1883 roku została założona Czytelnia Polska przez Roberta Wojtasa, Ludwika Łabuza i Bernarda Szołtysika. Zadaniem czytelni miało być także prowadzenie teatru amatorskiego. W 1884 roku załężanie oglądali w gospodzie Wycużnika P. Kołodzieja oraz Dzieci z jaskini lwów Lebornina, Pana fabrykanta mioteł P. Kołodzieja i Gorzałkę Władysława Ludwika Anczyca. Jedną z działaczek czytelni Była Paulina Szołtysikówna.

Po roku 1890 na terenie Załęża prowadziły działalność liczne organizacje robotnicze. Były to m.in. Towarzystwo Katolickich Robotników, Polsko-Katolickie Towarzystwo Jedność,Towarzystwo Alojzjanów. W roku 1893 powstał Komitet Teatralny, który organizował przedstawienia na terenie osady. Poza tym powstała również komórka PPS, którym na początku przewodził Józef Biniszkiewicz. W roku 1899 w przeddzień święta 1 Maja na budynku kopalni "Kleofas" był wywieszony czerwony transparent z napisem "Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!". W 1895 roku urodził się na Załężu ks. Alfons Wolny. W 1896 roku utworzono w Załężu parafię katolicką, a budowę kościoła pw. św. Józefa rozpoczęto dwa lata później.

W 1896 roku rozegrała się największa górnicza tragedia w historii Załęża. W podziemiach kopalni Kleofas w szalejącym pożarze zginęło 105 górników. W akcji ratunkowej wzięło udział ponad 300 osób z (ekip ratowniczych z różnych kopalń, m.in. z: "Kleofas", "Ferdynand", "Król", "Mysłowice", "Giesche")


XX i XXI wiek

W czasach powstań śląskich i plebiscytu załężanie dali świadectwo przywiązania do Polski. W okresie II i III powstania śląskiego Załęże było pod kontrolą powstańców. Na wieżach wyciągowych kopalni i budynkach wywieszano polskie flagi. W dniu 22 czerwca 1922 roku do Załęża wkroczyło Wojsko Polskie. Mieszkańcy Załęża przygotowali bramę triumfalną z transparentem: Żołnierzu polski! Ciebie witamy na ziemi śląskiej, krwią przesiąkniętej. Ojczyźnie i Tobie hołd składamy za czyny Wasze dla sprawy świętej.

Od września 1923 Załęże przyczyniło się do rozwijania polskiej prasy katolickiej. Przez kilka lat drukowano tu Niedzielą Częstochowską i Gościa Niedzielnego.

W 1923 roku gmina liczy 17150 mieszkańców, a w 1924 roku Załęże zostaje wraz z Bogucicami, Zawodziem, Załęską Hałdą, Dębem i Brynowem przyłączone do Katowic.

W latach 1927-1928 została zbudowana Kolonia Nikosa Belojannisa - osiedle parterowych bliźniaczych domków.

Górnicy z kopalni Kleofas brali udział w akcjach strajkowych o zasięgu górnośląskim. W latach 1932-1938, gdy kopalnia zatrudniała około 300 robotników, górnicy protestowali przeciwko próbom redukcji zatrudnienia. Domagali się lepszych warunków pracy i płacy. Zorganizowali oni w 1937 roku czterodniowy strajk.

W czasie II wojny światowej w kopalni Kleofas zatrudniani byli jeńcy wojenni z obozu w Łambinowicach. Na terenie Załęża były również dwa inne obozy pracy, w których przebywali Polacy, Rosjanie, Francuzi, Holendrzy, Ukraińcy i Włosi zatrudnieni w kopalni "Eminencja" i w hucie Baildon. Podczas okupacji zginęło wielu mieszkańców Załęża. Ku ich czci w 1945 roku odsłonięto na dziedzińcu kościoła pamiątkowy krzyż z tablicą.

Po II wojnie światowej, w latach 60. na terenie dawnej koloni Obroki powstało osiedle kopalni Kleofas oraz Fabryka Narzędzi Górniczych. W latach 60. i 70. wybudowano Osiedle Janasa-Ondraszka oraz dwa wielopiętrowe bloki przy ul. Wiśniowej.

Na lata 80. przewidywano wyburzanie domów przy ul. Gliwickiej na odcinku ulic Wiśniowa i Pośpiecha. Miał powstać duży węzeł drogowy dla ruchu samochodowego i tramwajowego. Ostatecznie ta inwestycja się nie odbyła, ale w maju 2007 roku rozpoczął się remont ulicy Gliwickiej od ul. Bocheńskiego do ul. Grundmanna.

Wzdłuż Rawy, równolegle do ul. Gliwickiej, od ul. Brackiej do granicy z Chorzowem w 1995 r. powstał odcinek DTŚ.


Najważniejsze daty

 * XIII wiek – pierwsza wzmianka o Załężu
    * 1598 – po raz pierwszy pojawia się dokumentach nazwa Katowice (ad parochiam pertinent village Boguczycze, Zalęzie et nova villa Katowicze)
    * od XV wieku – rozwój hutnictwa
    * XVIII wiek – powstaje młyn wodny i folwark Obroki
    * 1783 – Załęże liczy 189 mieszkańców
    * 1792 – powstaje pierwsza w Załężu kopalnia węgla kamiennego "Charlotte"
    * 1820 – wybudowana została huta szkła
    * 1823 – powstaje Huta Baildon
    * 1840 – powstaje kopalnia węgla kamiennego "Kleofas"
    * 1840 – wybudowana została huta cynku "Victor"
    * 1841 – powstaje kopalnia węgla kamiennego "Victor"
    * 1867 – powstaje pierwsza na Śląsku parowa fabryka mydła (obecnie Pollena)
    * 1887 – powstaje neoklasycystyczny pałacyk i park
    * 1896 – założenie parafii katolickiej
    * 1898 – wybudowanie kościoła św. Józefa
    * 1912 – powstaje klub "KS Naprzód 1912 Załęże"
    * 1918 – założenie polskiej Straży Obywatelskiej dla Górnego Śląska
    * 1919 – założenie Chóru Męskiego "Lutnia", Chóru "Paderewski" i Towarzystwa Śpiewu "Słowniczek"
    * 1919 – założenie Towarzystwa Oświaty na Śląsku im. św. Jacka
    * 1918 – działalność dwóch kół Towarzystwa Polek
    * styczeń 1917 – reaktywacja Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
    * luty 1919 – założenie komórki Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
    * 2/3 maja 1921 – III powstanie śląskie i opanowanie dzielnicy przez powstańców skąd następnie uderzono na Katowice
    * 20 czerwca 1922 – przyłączenie Załęża do Polski
    * 1923 – Załęże liczy już ponad 17 tys. mieszkańców
    * 1924 – przyłączone zostaje do Katowic